Trong mô hình nuôi tôm thâm canh hiện nay, chi phí thức ăn chiếm đến 50 – 70% tổng chi phí sản xuất. Vì vậy nếu có một biện pháp sử dụng, quản lý và kiểm soát cho ăn một cách chặt chẽ, hợp lý trong suốt quá trình nuôi sẽ là chìa khóa mang lại thành công vụ nuôi.
Khi ăn thiếu thức ăn trong thời gian dài sẽ ảnh hưởng xấu đến tăng trưởng và sức khỏe của tôm nuôi làm tôm chậm lớn, khó lột vỏ, tôm tranh giành thức ăn lẫn nhau dẫn đến hiện tượng phân đàn mạnh. Tuy nhiên nếu sử dụng lượng thức ăn chỉ ít hơn 10% so với nhu cầu dinh dưỡng của tôm hoặc không cho ăn một vài lần trong một thời gian nhất định sẽ không ảnh hưởng đến tốc độ tăng trưởng, đồng thời còn giúp giữ chất lượng nước tốt hơn.
Ngược lại khi cho tôm ăn thừa có thể thúc đẩy tôm tăng trưởng trong thời kỳ tôm đang còn ở giai đoạn sinh trưởng mạnh, khi chất lượng nước vẫn còn tốt. Tuy nhiên, khi tôm không sử dụng hết lượng thức ăn thì thức ăn thừa tích tụ ở đáy ao là nguyên nhân gây bùng phát khí độc, đặc biệt khi mà hàm lượng oxy hòa tan giảm hoặc khi tảo phát triển quá mức trong ao.
Cách quản lý cho ăn thường được áp dụng là sử dụng các bảng hướng dẫn tỷ lệ cho ăn đã được các công ty sản xuất thức ăn khuyến cáo và in sẵn trên bao bì thức ăn. Khi sử dụng bảng cho ăn này, người nuôi có thể tính được tốc độ tăng trưởng ngày, khối lượng tôm trong ao, tỷ lệ sống và các vấn đề khác. Tuy nhiên, lượng thức ăn hợp lý chỉ nên bằng 80 – 90% so với bảng hướng dẫn cho ăn.
Giải pháp tốt nhất để quản lý cho ăn có hiệu quả là cho tôm ăn theo nhu cầu, nghĩa là cần phải dựa trên tình hình thực tế, tập tính hoạt động của tôm để cho tôm ăn phù hợp.
Điều Chỉnh Lượng Ăn Dựa Vào Quan Sát Tình Hình Thực Tế Của Ao
* Nhiệt độ và oxy hòa tan (DO)
Nhiệt độ nước thích hợp nhất là 28 – 30oC. Khi nhiệt độ nước tăng cao, tôm sẽ ăn nhanh hơn và cũng sẽ bài tiết nhanh hơn so với nhiệt độ thấp. Mỗi khi nhiệt độ giảm đi khoảng 2oC thì lượng thức ăn nên giảm khoảng 30% so với lượng thức ăn trung bình. Nên kiểm tra nhiệt độ nước trong ao trước khi cho tôm ăn. Tôm giảm ăn khi hàm lượng oxy hoà tan thấp hơn 4 ppm và ngưng ăn khi DO thấp hơn 2 ppm. Nếu hàm lượng oxy hoà tan và nhiệt độ nước chưa thích hợp thì cần chờ ánh sáng mặt trời chiếu xuống ao ít nhất 1 giờ rồi mới cho tôm ăn bữa ăn đầu tiên trong ngày. Lúc này hàm lượng oxy hoà tan là lý tưởng nhất.
* Hoạt động của tôm
Theo dõi cường độ bắt mồi của tôm hàng ngày và hàng cữ cho ăn để điều chỉnh kịp thời. Theo dõi tiến độ lột xác của tôm để điều chỉnh giảm trong giai đoạn lột xác và tăng sau khi tôm lột xong. Hoạt động ăn mạnh hoặc yếu của tôm xảy ra một cách đột ngột có thể là một dấu hiệu bệnh lý.
Chài tôm là biện pháp theo dõi thức ăn cũng như kiểm tra sức khỏe tôm tốt nhất, mỗi ao chài từ 4 đến 8 vị trí, các vị trí nên cố định cho các lần chài, chài trước khi cho ăn 30 phút, kiểm tra ruột tôm, nếu cả ruột tôm có màu thức ăn, thức ăn đang bị dư, nếu ruột tôm vừa có màu thức ăn và màu bùn đen, thức ăn cho đủ, còn nếu toàn bộ ruột tôm màu đen là biểu hiện của việc thiếu thức ăn. Tăng hay giảm thức ăn được điều chỉnh vào ngày hôm sau đúng vào bữa ăn mà hôm trước chài kiểm tra, làm như vậy cho tất cả các bữa ăn sẽ tính được lượng ăn chính xác cho từng bữa.
Phương Pháp Cho Tôm Ăn
Không như cá, tôm thường khu trú cố định và không bơi đi xa để bắt mồi. Do vậy, cần phân phối thức ăn khắp đều trên mặt ao hoặc nơi tôm khu trú. Đồng thời, khi bơi tôm thường bơi ngược dòng nước, chính vì thế mà cần rải thức ăn theo dòng nước chảy. Nếu không rải đều thức ăn và theo dòng nước chảy, tôm sẽ không ăn hết và dẫn đến hiện tượng cỡ tôm không đồng đều, hệ số chuyển hóa thức ăn kém và chất lượng nước giảm rõ rệt.
Tôm sẽ di chuyển dọc khu vực cho ăn khá rộng, thức ăn cần được rải đều và mỏng tại các khu vực cho ăn này. Tránh rải một lượng lớn thức ăn trong một khu vực nhỏ. Không rải thức ăn vào nơi có chất thải hoặc khí độc. Nên tránh rải thức ăn vào nơi nước chảy yếu, nơi có nền đáy ao không được sạch.
Có thể cho tôm ăn bằng tay, sử dụng thuyền, cho ăn bằng máy thổi. Trong đó cho ăn thủ công bằng tay chỉ kéo dài trong vài giờ, theo bản năng sinh tồn tôm sẽ giành giật nhau thức ăn, dễ dẫn đến tình trạng phân đàn phân cỡ. Sử dụng máy cho tôm ăn trên diện rộng thì có thể cho tôm ăn nhiều lần trong ngày và rất đúng giờ và có thể kiểm soát và điều tiết lượng ăn bằng chương trình cài đặt sẵn. Sử dụng máy làm giảm chi phí thức ăn, thức ăn được vung đều trong ao tăng cơ hội tôm ăn đồng đều nên làm giảm hiện tượng phân đàn.
Cách Xác Định Lượng Thức Ăn Cho Tôm
* Tháng nuôi thứ nhất: Sử dụng thức ăn cỡ nhỏ cho giai đoạn mới thả.
- Tôm sú: Ngày đầu tiên cho 1,2 – 1,5 kg/100.000 con giống, cứ 2 ngày tăng 0,2 – 0,3 kg/100.000 con giống.
- Tôm thẻ chân trắng: Ngày đầu tiên cho 2,8 – 3 kg/100.000 con giống. Trong 10 ngày đầu tiên, cứ 1 ngày tăng 0,4 kg/100.000 giống. Từ ngày thứ 10 – 20, cứ 1 ngày tăng 0,5 kg/100.000 con giống.
- Ngày thứ 10 sau khi thả giống: cho ít thức ăn vào sàng/nhá/vó để tôm làm quen, dễ cho việc kiểm tra lượng thức ăn dư sau này. Sàng ăn đặt nơi bằng phẳng, cách bờ ao 1,5- 2 m, sau cánh quạt nước 12 – 15m, không đặt ở các góc ao, khoảng 1.600 – 2.000 m2 đặt 1 sàng.
- Sau 15 ngày: có thể sử dụng các chất bổ sung cung cấp vitamin, khoáng chất giúp tôm tăng cường sức khỏe.
- Từ 20 ngày tuổi trở lên: đặt nhá để điều chỉnh, quản lý thức ăn cho phù hợp, tránh tình trạng cho ăn thiếu hoặc thừa thức ăn sẽ ảnh hưởng đến tốc độ phát triển và sức khỏe của tôm.
* Tháng nuôi thứ hai đến khi thu hoạch
– Điều chỉnh thức ăn trong ngày qua theo dõi lượng thức ăn thừa trên sàng ăn.
* Cách đặt sàng ăn và điều chỉnh lượng ăn trong sàng
Bảng 1: Cách điều chỉnh lượng thức ăn trong sàng ăn
Kiểm tra thức ăn trong sàng Cách xử lý cho lần ăn tiếp theo
Nếu tôm ăn hết Tăng 5% thức ăn cho lần sau
Nếu thức ăn dư khoảng 10% Giữ nguyên thức ăn cho lần sau
Nếu thức ăn dư khoảng 11 – 25% Giảm 10% thức ăn cho lần sau
Nếu thức ăn dư khoảng 26 – 50% Giảm 30% thức ăn lần sau
Nếu thức ăn còn nhiều hơn 50% Ngưng cho ăn lần sau
Bảng 2: Thời gian kiểm tra thức ăn trong nhá/sàng
Thời gian nuôi (ngày) Thời gian kiểm tra sàng ăn (giờ)
21 – 45 3h
46 – 60 2h30
>60 2h
Người nuôi nên đặt sàng ăn chứa thức tại vùng rìa của khu vực chất thải nhằm kiểm tra tôm yếu và cũng giúp cho tôm yếu phục hồi sức khoẻ. Tôm yếu thường tránh những con khoẻ mạnh bằng cách trú tại khu vực không có sự cạnh tranh, đó là khu vực chất thải.
Khi thức ăn không còn trong sàng, điều đó không hoàn toàn có nghĩa là tôm ăn tốt. Đó cũng có thể là dấu hiệu cho thấy “điều bất thường” và cần phải được tìm hiểu cặn kẽ. Không phải lúc nào cũng cho tôm ăn theo nhu cầu đúng từng giai đoạn phát triển, mà còn tuỳ thuộc vào tình hình biến động khác (sức khoẻ tôm, thời tiết, môi trường nước…).
Bảng 3: Bảng hướng dẫn điều chỉnh lượng ăn cho tôm
TT Trường hợp Lượng ăn so với suất ăn bình thường
1 Mưa trong thời gian cho ăn 50% hoặc đợi sau khi hết mưa
2 Tảo phát triển dày đặc 70% trong 3 ngày hoặc cho đến khi tảo giảm
3 Tôm đang lột xác (pH = 8 – 9) 30% vào buổi chiều, 50% vào buổi tối và 110% vào buổi sáng
4 Tôm đang lột xác (pH < 8) 80 – 90%
5 Trời có gió nhiều 60%
6 Tảo tàn 50% cho đến khi môi trường được làm sạch bằng quạt khí mạnh và sử dụng vi sinh tốt
7 Thay nước ít (các thông số môi trường có sự khác biệt nhỏ) 80% cho 2 bữa ăn
8 Thay nước nhiều (các thông số môi trường có sự biến đổi lớn) 50% trong 1 ngày
9 Sử dụng một vài hoá chất 0% cho 1 bữa ăn (nhịn ăn 1 bữa)
10 Oxy thấp và tôm nổi đầu vào buổi sáng 0% trong 1 ngày
11 Có xuất hiện khí độc 60 – 70% cho đến khi khí độc giảm
12 Thời tiết thay đổi lớn 70 – 80% cho đến khi thời tiết ổn định
13 Nhiệt độ nước ở 22oC hoặc 35oC Ngưng cho ăn đến khi nhiệt độ nước phù hợp
Số Lần Cho Ăn
Số lần cho ăn ảnh hưởng rất lớn đến FCR, tốc độ tăng trưởng của tôm nuôi. Do tôm ăn chậm và liên tục nên cần cho ăn nhiều lần trong ngày. Tăng số lần cho ăn làm giảm khả năng bị đói, còi cọc, tăng đồng đều kích cỡ.
Nên chia thức ăn trong ngày ra nhiều lần, tháng thứ nhất từ 2 – 3 lần, các tháng sau từ 4 – 5 lần là phù hợp để tôm có thể sử dụng hết lượng thức ăn, tránh lãng phí và giảm thiểu khả năng gây ô nhiễm môi trường. Bữa ăn cuối trong ngày (vào ban đêm) chỉ bằng 30 – 50% so với lượng thức ăn trung bình.
Khi trời nóng và nên kéo dài khoảng cách giữa các lần cho ăn khi trời lạnh.
* Những điều cần lưu ý trong việc quản lý cho tôm ăn
- Nên cho tôm ăn theo những giờ cố định, tránh thời gian môi trường nước không thuận lợi (từ 12 giờ khuya – 4 giờ sáng là thời gian lượng oxy hòa tan thấp nhất và từ 11 giờ 30 – 2 giờ chiều là thời gian nhiệt độ nước trên bề mặt ao cao nhất).
- Khi chuyển cỡ thức ăn, không chuyển đột ngột mà chuyển chậm từ 5 – 7 ngày, tỷ lệ thức ăn cỡ nhỏ – cỡ lớn lần lượt là 7-3, 5-5, 3-7 rồi mới toàn cỡ lớn, khi cho ăn thì cho cỡ nhỏ trước, cỡ lớn sau, rải đều khắp ao, với ao mới thả, lượng thức ăn ban đầu tạm tính tương ứng 80% lượng tôm, sau đó điều chỉnh lại.
- Bố trí hệ thống máy quạt nước điều khiển dòng nước chảy sao cho có thể gom chất thải vào giữa ao. Trong tháng nuôi đầu tiên, nên dừng quạt nước trong khi cho tôm ăn. Tuy nhiên, sau một tháng nuôi, nên duy trì quạt nước trong lúc cho tôm ăn, đặc biệt trường hợp nước trong (không hay ít có tảo) hoặc đục (nhiều chất rắn lơ lửng) hoặc trong ngày có nhiều mây mù. Trường hợp tảo không phát triển, chỉ cần ngưng quạt nước trong 30 phút là tôm suy yếu và có thể dẫn đến chết.
